گردشگری ماجراجویانه که بسیاری آن را شاخه ای از گردشگری ورزشی می‌دانند مورد توجه قشر جوان گردشگر است. شناخت بازار گردشگری ماجراجویانه در یک منطقه جذابیت آن منطقه را چند برابر می‌کند. البته شناخته شدن یک منطقه به عنوان قطب گردشگری ماجراجویانه نیز نیاز به برنامه ریزی توسعه محصولات متنوع و بازاریابی برای آن محصولات دارد.
در مورد دلایل اهمیت گردشگری ماجراجویانه باید گفت که این شاخه جزو گردشگری ورزشی محسوب می‌شود و ورزش در هر حال از محبوبیت خاصی برخوردار است. در حال حاضر از هر 10 برنامه تلویزیونی در آمریکا، اروپا و استرالیا، 6 برنامه محتوای ورزشی دارد و این محبوبیت همچنان رو به افزایش است. ضمن اینکه یک گردشگر ماجراجو حتما با دوستان یا اعضای خانواده خود سفر می‌کند و گروه مشتریان خیلی زود تکمیل می‌شود.
آب و هوا و طبیعت ایران می‌تواند موقعیت منحصر به فردی را برای گردشگری ماجراجویانه در کشور فراهم کند. گردشگران ماجراجو به دنبال تجربه خطر و ریسک هستند و تقاضا نیز برای محصولات بازار علایق خاص ماجراجویانه در سطح کشوری و جهانی رو به افزایش است. این شاخه از گردشگری علایق خاص که در ایران تقریبا ناشناخته و مغفول مانده است دهها زیر شاخه دارد که به دلیل شرایط طبیعی ایران، همه آنها امکان ایجاد و توسعه در کشور را دارند و در این گزارش به آنها اشاره خواهد شد.
کوهنوردی، غار نوردی، سنگ نوردی و یخ نوردی
قله های مرتفع کوهستانی ایران به ویژه قله های زاگرس مرکزی در شمار 100 قله مرتفع جهان قرار داشته و نیز قله دماوند بلند‌ترین قله نیم‌کره غربی، از حد فاصل همین قله تا لبه شرقی آسیا در کشور چین است. در هیچکدام از قاره های آفریقا، آمریکای شمالی و جنوبی و اروپا قله ای به ارتفاع دماوند وجود ندارد. در زاگرس مرکزی نیز قله هایی به ارتفاع بیش از 4 هزار متر و موقعیت طبیعی کم نظیر امکان مناسبی را برای کوهنوردی عرضه می‌کنند.
قله های آتشفشانی سهند و سبلان با کاسه های دریاچه ای، قله های مرتفع البرز مرکزی با تنوع زیستی و غنای طبیعی، علم کوه در الموت قزوین با 3 زبانه یخچال دائمی همچنین قله شیرکوه یزد و تفتان سیستان و بلوچستان با گستره وسیع بیابانی در مقابل خود از جاذبه های کوهنوردی ایران محسوب می‌شود.
در ایران همچنین نزدیک به 100 غار بزرگ وجود دارد که قابلیت جذب سرمایه گذاری گردشگری را دارد. برخی از این غارهای ایران نظیر علی‌صدر (بزرگ‌ترین غار آبی جهان) و کتله خور شهرت جهانی دارند که البته گفته می‌شود غارهای بیشتری با انتهای نامعلوم در لرستان، چهارمحال و بختیاری و کهگیلویه و بویراحمد وجود دارد. نباید از نظر دور داشت که وجود یک غار بزرگ و جذاب در هر چشم انداز طبیعی می‌تواند موقعیت سیاحتی آن را تا حد یک جاذبه بین‌المللی ارتقا دهد.
بعلاوه، در این نوع گردشگری خاص این امکان وجود دارد که دیدار از جاذبه های دیگر گردشگری ایران با آن ترکیب شود. بعنوان نمونه علاقه مندان غار قوری قلعه، می توانند بازدید از جاذبه های تاریخی کرمانشاه را نیز در برنامه خود بگنجانند. برای نمونه صعود کنندگان به کلیمانجاروی ایران (شیرکوه یزد) امکان بازدید از معماری منحصر به فرد یزد را دارند. همچنین کوهنوردان مناطق سبلان (اردبیل) و زاگرس مرکزی امکان بازدید از کوچ و زندگی عشایر و استفاده از چشمه های آب گرم منطقه را دارند.
اسکی، اسنوبورد، برف نوردی و بازی های برفی
اگر چه ایران در منطقه گرم و خشک واقع شده اما بر اساس شاخص اقلیمی ساخت پیست های اسکی، در سراسر زاگرس و بخش های زیادی از البرز امکان ایجاد پیست‌های اسکی و فضاهای بازی های برفی وجود دارد. در این میان مناطق زاگرس مرکزی، فارس مرتفع، کهگیلویه و بویراحمد و چهار محال و بختیاری با توجه به برخورداری از ارتفاع بیش از 2 هزار متر که فصل ماندگاری برف در برخی از مناطق آنها تا بیش از 8 ماه طول می‌کشد مطلوب ترین زمینه را برای گسترش ورزشهای زمستانی فراهم می‌کند. غنای محیط طبیعی، چشم اندازهای زیبای جغرافیایی و نیز جاذبه های مردم شناسی منطقه موجب می‌شود که حتی بتوان این نقطه را از نظر توانمندی‌های بالقوه یکی از ایده آل ترین مناطق طبیعی جهان برای گسترش بازی های زمستانی به شمار آورد.
گفتنی است در صورت گسترش پیست‌های اسکی و امکانات اقامتی در این منطقه، قطعا مجموعه سیاحتی آن پایین ترین ورزشگاه زمستانی جهان در عرض جغرافیایی کره زمین خواهد بود که این امر گذشته از شهرت، امکان برنامه ریزی موثر برای جذب طبیعت گرد از شیخ نشین های حاشیه خلیج فارس را فراهم خواهد کرد. این مجموعه ها می‌توانند میزبان اسکی کوهستان، هلی اسکی، اسکی وحشی، اسنوبورد وحشی، سورتمه رانی، برف نوردی، موتور برف سواری و سورتمه رانی و جشنواره تندیس های برفی باشد. در حال حاضر در ایران فقط 16 پیست اسکی وجود دارد که از میان آنها 3 مجموعه دارای امکانات اقامتی، 5 مجموعه فقط دارای رستوران و بقیه از حداقل امکانات محروم هستند، از این بین، پیست های آبعلی، شمشک و دیزین در استان تهران قابلیت پذیرایی از گردشگران خارجی را دارد.
سفر در مسیرهای بدون جاده، دوچرخه سواری، موتور سواری
این شاخه از گردشگری ماجراجویانه هم کاملا وابسته به ویژگی های اقلیمی و چشم اندازهای طبیعی است. وجود دامنه‌ها، جنگل، سواحل و کویر در ایران امکان برگزاری تورهای عنوان شده را در بهترین کیفیت دست می‌دهد. سفر در مسیرهای بدون جاده در مناطق کویری و همچنین عبور از زاگرس مرتفع و دوچرخه سواری کوهستان در مناطق جواهرده، توچال، دماوند و دیلمان و.... از امکانات این نوع گردشگری در ایران است. موتور سواری کوهستان و گردش با موتور نیز مانند دوچرخه سواری مسیرهای بسیاری در ایران دارد.
کایت سواری، چتربازی، پارا گلایدر سواری و بالن سواری
اگر چه از نظر موفعیت اقلیمی امکان برگزاری تمام این بازی‌ها در ایران وجود دارد اما امکانات مناسب بعضی از این بازی‌ها نظیر پاراگلایدر سواری در مناطق مختلف ایجاد نشده است. سرمایه گذاران در این بازی‌ها با جذب گردشگران داخلی امکان توسعه امکانات خود را می‌یابند و به این ترتیب می‌توانند به شهرت امکانات خود در خارج کشور نیز امیدوار باشند. باشگاه ها و مناطق اطراف تهران، جزیره کیش و پایگاه شکاری اندیمشک می‌تواند برای میزبانی این بازی‌ها در نظر گرفته شود ضمن اینکه امکان بالن سواری در همه گستره طبیعی ایران وجود دارد اما تاکنون تجهیزات آن توسط هیچ گروه یا موسسه ای ارائه نشده است.
بازی های آبی، انواع اسکی و قایق سواری و غواصی
تقریبا همه مناطق گردشگری دنیا که به پهنه های آبی متصل هستند از امکان برگزاری بازی های آبی استفاده می‌کنند. ایران با وجود قرار گرفتن در منطقه ای خشک، در شمال و جنوب سواحلی دارد که می‌توانند به قطب های بین‌المللی بازی ها و ورزش های آبی ساحلی تبدیل شوند.
علاوه بر این دو ساحل، دریاچه های بزرگ و متعدد طبیعی مانند ارومیه، گهر، پریشان و... و دریاچه‌های پشت سدها نیز از چنین قابلیتی برخوردارند. البته دریاچه ها و رودخانه ها و سرمایه‌گذاری در سواحل آنها از سوی عواملی چون آلودگی و ورود پساب صنعتی و خانگی و همچنین تخریب چشم اندازها روبرو هستند. در عین حال امکان برگزاری بازی های و ورزش هایی مانند اسکی روی آب، کایاک و کانو سواری، قایق سواری موتوری و بادبانی، اسکی روی آب با چتر، پرواز با چتر با قایق موتوری، جت اسکی، قایق سواری در رودخانه وحشی، غواصی در شب، در غارهای آبی و تماشای ماهی‌ها در عمق، در سواحل، دریاچه ها و رودخانه های ایران برای جذب گردشگر وجود دارد.
اتومبیل رانی
از زمانی که شهرت اتومبیل رانی با اتومبیل های دو دیفرانسیل در صحراهای دبی به گوش ایرانیان رسید سالها گذشته است. اما باید گفت که پس از گذشت این سالها هنوز هیچ تور مناسبی با زمینه اتومبیل رانی در ایران طراحی نشده است. این در حالی است که در ایران در زمانی کمتر از 2 ساعت فاصله بین جنگل و کویر را می‌توان طی کرد و این می‌تواند جذابیت بسیاری برای اتومبیل رانی ماجراجویانه داشته باشد. برگزاری رالی های متعدد در برف و کویر و کوهستان در سطح وسیع تر از آنچه هست، برگزاری برنامه های سواری با اتومبیل های دو دیفرانسیل در مسیرهای همچون ریگ جن، صعود به درفک، یخ مراد به طالقان و ارتفاعات لار و همچنین برگزاری برنامه های اتومبیل رانی کارتینگ می‌تواند امکان جذب گردشگر ماجراجو را فراهم کند.
شکار و ماهیگیری
در میان علاقمندان به برنامه های خاص گردشگری، ماهیگیران وفادارترین گروه به برنامه های مورد علاقه خود هستند. البته این گروه هم خود به چند دسته تقسیم می‌شوند و ماهیگیران دریاچه، دریا، رودخانه های آرام و خروشان، علایق متفاوت دارند، اما به هرحال مشتریان دائمی هستند. در ایران در50 دریاچه و تالاب داخلی و نیز تمامی رودخانه های کشور ماهیگیری صورت می‌گیرد. البته به اینها می‌توان امکان راه اندازی سایت ماهیگیری در دریاچه های پشت سدها و رهاسازی ماهی در این دریاچه ها را اضافه کرد. در مورد ماهیگیری در ایران نکته مهم این است که در نزدیکی بیشتر شهرهای بزرگ کشور، به خصوص تهران، امکان ماهیگیری وجود دارد.
شکارگاه های ایران نیز از قدمت طولانی در میزبانی شکارچیان و گردشگران دارند. در ایران بیش از 100 شکارگاه بزرگ وجود دارد که برخی از آنها همچون جاجرود، از شهرت جهانی برخوردارند. پراکنش شکارگاه ها در مناطق مختلف ایران متناسب بوده و تقریبا بیشتر استان ها را در بر می‌گیرد. هم اکنون نیز سالانه صدها شکارچی خارجی به ایران سفر می‌کنند و عمده مقاصد آنها استانهای فارس، آذربایجان غربی، سمنان، خراسان، اصفهان، کرمان، هرمزگان و بوشهر است. در این میان استان های فارس و بوشهر به دلیل امکانی که برای صید پرنده هوبره عرضه می‌کنند اهمیت بیشتری دارند. هم اکنون سالانه دهها نفر از شیوخ عرب حاشیه خلیج فارس با صرف هزینه بسیار برای صید این پرنده به ایران می‌آیند.
